کلیه یکی از حساسترین اعضای بدن است که بنا به شرایط و بعضی علل، سنگهایی در آن تشکیل میشود که بروز آنها با درد شدید و غیر قابل تحمل همراه است. سنگهای کلیه، رسوبات سختی از مواد معدنی و نمک هستند که در داخل کلیهها یا مجاری ادراری تشکیل میشوند. در صورت عدم درمان میتوانند باعث درد شدید، عفونت و آسیب کلیه شوند. در این مطلب از هلث مگ توضیح خواهیم داد که سنگ کلیه چیست، چه چیزی باعث ایجاد آن میشود، چه علائمی دارد و چگونه میتوان از شر آنها خلاص شد.
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه به تودههای جامدی گفته میشود که وقتی ادرار بیش از حد غلیظ و متبلور باشد، تشکیل میشوند. بهتر است بدانید کریستالها میتوانند بزرگتر شوند و به هم بچسبند و سنگهایی با اشکال و اندازههای مختلف تشکیل دهند.
همچنین سنگها میتوانند در کلیهها باقی بمانند یا در حالب (لولههایی که کلیهها را به مثانه متصل میکنند)، مثانه یا مجرای ادرار (لولهای که ادرار را از بدن خارج میکند) حرکت کنند. بسته به محل و اندازه آنها، سنگها ممکن است، جریان ادرار را مسدود کرده و عوارض ایجاد کنند.
سنگ کلیه بسته به اندازه، انواع مختلفی دارد. رایج ترین انواع عبارتند از:
سنگهای کلسیمی
اینها شایعترین نوع سنگهای کلیه هستند که حدود ۸۰ درصد موارد این بیماری کلیوی را تشکیل میدهند. آنها از اگزالات کلسیم یا فسفات کلسیم ساخته شدهاند و موادی هستند که به طور معمول در ادرار وجود دارند اما زمانی که ادرار خیلی اسیدی یا قلیایی باشد میتوانند متبلور شوند.
سنگهای اسید اوریک
این سنگها زمانی تشکیل میشوند که ادرار اسید اوریک بیش از حد داشته باشد، که یک محصول زائد است که از تجزیه پروتئینها به وجود میآید. سنگهای اسید اوریک در افرادی که به نقرس، اختلالات ژنتیکی یا رژیم غذایی سرشار از پورین (مانند گوشت، غذاهای دریایی یا الکل) مبتلا هستند، شایعتر است.
سنگهای استروویت
نوع دیگر از سنگهای کلیه که زمانی تشکیل میشوند که ادرار توسط باکتریهایی که آمونیاک تولید میکنند، آلوده شود، و باعث تشکیل کریستالهای فسفات آمونیوم منیزیم میشود. سنگهای استروویت در زنان و افرادی که عفونت ادراری دارند یا از کاتتر استفاده میکنند بیشتر دیده میشود.
سنگهای سیستین
این سنگها نادر هستند و در افرادی رخ میدهند که دارای یک اختلال ژنتیکی به نام سیستینوری هستند که باعث میشود سیستین اضافی (یک اسید آمینه) به ادرار نشت کرده و کریستالها را تشکیل دهد.
چه چیزی باعث سنگ کلیه میشود؟
علت دقیق سنگ کلیه به طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل متعددی وجود دارد که میتواند خطر تشکیل و ایجاد سنگ در کلیه را افزایش دهند. برخی از این عوامل عبارتند از:
- کم آبی: ننوشیدن آب کافی میتواند مقدار و رقیق شدن ادرار را کاهش داده و آن را غلیظتر و مستعد کریستال شدن کند.
- رژیم غذایی: خوردن غذاهای حاوی نمک، شکر، پروتئین حیوانی، اگزالات (مانند اسفناج، ریواس، آجیل، شکلات و غیره) یا پورین (مانند گوشت، غذاهای دریایی، الکل و غیره) میتوانند سنگ ایجاد کنند.
- چاقی: اضافه وزن یا چاقی ممکن است با تغییر متابولیسم و افزایش دفع کلسیم و اسید اوریک از طریق ادرار، خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد.
- شرایط پزشکی: برخی شرایط پزشکی بر تعادل مایعات و مواد معدنی در بدن تأثیر میگذارند و خطر ابتلا به سنگ کلیه را نیز افزایش میدهند. برخی از این شرایط عبارتند از هیپرپاراتیروئیدیسم (اختلالی که باعث تولید بیش از حد هورمون پاراتیروئید میشود)، اسیدوز توبولار کلیوی (اختلالی که باعث تجمع اسید در کلیهها میشود)، عفونتهای دستگاه ادراری (UTIs)، بیماری التهابی روده (IBD)، سیستینوری، نقرس. ، دیابت، فشار خون و غیره.
- داروها: همینطور برخی داروها میتوانند با تغییر pH یا ترکیب ادرار، خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند. برخی از این داروها دیورتیکها (قرصهای آب)، مکملهای کلسیم، آنتی اسیدها، آنتی بیوتیکها، ضد ویروسها، ضد قارچها و غیره هستند.
- سابقه خانوادگی: داشتن سابقه خانوادگی سنگ کلیه میتواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد. این ممکن است به دلیل عوامل ژنتیکی یا عوامل محیطی مشترک باشد.
علائم سنگ کلیه چیست؟
علائم سنگ کلیه به اندازه، محل و حرکت آنها بستگی دارد. برخی از افراد ممکن است تا زمانی که سنگ حرکت نکند یا باعث انسداد شود، علائمی نداشته باشند. برخی از علائم رایجی که ممکن است رخ دهد عبارتند از:
- درد شدید: مشخصترین علامت سنگ کلیه درد شدید در قسمت پایین کمر، پهلو، شکم یا کشاله ران است. درد ممکن است تیز، کوبنده یا گرفتگی باشد و ممکن است به پایین شکم یا اندام تناسلی تابیده شود. همچنین ممکن است با حرکت، ادرار یا نوشیدن مایعات تحریک یا تشدید شود.
- هماچوری: هماچوری وجود خون در ادرار است که ممکن است رنگ صورتی، قرمز یا قهوهای به آن بدهد. خون ممکن است از آسیب ناشی از سنگ به پوشش مجرای ادراری یا از عفونت یا التهاب ناشی شود.
- سوزش ادرار: دیسوریا اصطلاحی برای ادرار دردناک یا دشوار است که ممکن است به دلیل انسداد یا تحریک سنگ مجرای ادرار یا مثانه ایجاد شود. همچنین ممکن است ادرار کدر، بدبو یا دارای چرک باشد.
- حالت تهوع و استفراغ: تهوع و استفراغ ممکن است به دلیل درد شدید یا عفونت ناشی از سنگ ایجاد شود. آنها همچنین ممکن است نشانه یک عارضه جدی مانند نارسایی کلیه یا سپسیس باشند.
- تب و لرز: تب و لرز ممکن است نشان دهنده عفونت یا التهاب در دستگاه ادراری یا کلیهها باشد. آنها همچنین ممکن است نشانه یک عارضه جدی مانند نارسایی کلیه یا سپسیس باشند.
- الیگوری یا آنوری: اولیگوری اصطلاحی برای کاهش برون ده ادرار است، در حالی که آنوری اصطلاحی برای عدم خروج ادرار است. اینها ممکن است زمانی رخ دهند که سنگ به طور کامل جریان ادرار یک یا هر دو کلیه را مسدود کند و باعث تجمع فشار و مواد زائد در بدن شود.
چگونه از شر سنگ کلیه خلاص شویم؟
برای رها شدن از شر سمگ کلیه که با درد شدید همراه است، بهتر است بدانید که خلاص شدن از شر این سنگ به اندازه، محل و ترکیب آنها بستگی دارد. برخی از گزینههای درمانی رایج عبارتند از:
مدیریت محافظه کارانه
این روش شامل نوشیدن مایعات فراوان برای دفع سنگ، مصرف مسکن برای تسکین درد، و استفاده از آلفا بلوکرها (مانند تامسولوسین) برای شل کردن عضلات حالب و تسهیل عبور سنگ است. این گزینه برای سنگهای کوچک (کمتر از 5 میلی متر) که احتمال دارد طی چند هفته خود به خود دفع شوند، مناسب است.
سنگ شکنی برون بدنی با موج شوک (ESWL)
یک دیگر از روشهای برداشتن سنگ کلیه که روش غیر تهاجمی است و از امواج صوتی پرانرژی برای شکستن سنگ به قطعات کوچکتر استفاده میکند که میتوانند در ادرار دفع شوند. این گزینه برای سنگهای با اندازه متوسط (5 تا 20 میلی متر) که در کلیه یا حالب فوقانی قرار دارند مناسب است.
اورتروسکوپی
این یک روش کم تهاجمی است که شامل قرار دادن یک لوله نازک با دوربین و لیزر یا یک سبد در مجرای ادرار، مثانه و حالب برای تعیین محل، برداشتن یا تکه تکه شدن سنگ است. این گزینه برای سنگهای با اندازه متوسط (5 تا 20 میلی متر) که در قسمت تحتانی حالب یا مثانه قرار دارند مناسب است.
نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL)
همچنین از دیگر روشهای برداشتن سنگ کلیه، روش تهاجمی است که شامل ایجاد یک برش کوچک در پشت و قرار دادن یک لوله با دوربین و دستگاهی برای برداشتن یا تکه تکه شدن سنگ از طریق پوست به کلیه است. این گزینه برای سنگهای بزرگ (بیش از 20 میلی متر) که در کلیه یا حالب فوقانی قرار دارند مناسب است.
چگونه از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری کنیم؟
پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه نیز به نوع سیستم بدنی و نوع زندگی بستگی دارد. با این حال، برخی از اقدامات پیشگیرانه کلی که به خوبی میتواند به کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه کمک کند عبارتند از:
- مایعات زیاد بنوشید: نوشیدن مایعات زیاد میتواند به رقیق شدن ادرار و جلوگیری از تبلور کمک کند. حداقل 2 لیتر آب در روز مصرف کنید، اگر زیاد عرق میکنید یا سابقه سنگ کلیه دارید. از نوشیدنیهای حاوی کافئین، الکل یا کربناته خودداری کنید، زیرا میتوانند آب بدن شما را کم کنند و خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند.
- رژیم غذایی خود را اصلاح کنید: اصلاح رژیم غذایی میتواند به کاهش سطح برخی از مواد در ادرار شما کمک کند که باعث تشکیل سنگ میشوند. بسته به نوع سنگ کلیه خود، ممکن است لازم باشد مصرف نمک، شکر، پروتئین حیوانی، اگزالات، پورین، کلسیم و غیره را محدود کنید.
- درمان بیماریهای زمینهای: درمان بیماریهای زمینهای که میتوانند باعث ایجاد سنگ کلیه شوند، میتواند به جلوگیری از عود آن کمک کند. به عنوان مثال، درمان هیپرپاراتیروئیدیسم، اسیدوز توبولار کلیه، عفونتهای دستگاه ادراری، بیماری التهابی روده، سیستینوری، نقرس، دیابت، فشار خون بالا و غیره میتواند به بازگرداندن تعادل طبیعی مایعات و مواد معدنی در بدن کمک کند و خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد.
- پیگیری منظم: پیگیری منظم با پزشک میتواند به نظارت بر وضعیت شما و جلوگیری از عوارض کمک کند. ممکن است لازم باشد برای بررسی وضعیت کلیهها و مجاری ادراری آزمایشها یا روشهای دورهای مانند آزمایش خون، آزمایش ادرار، سونوگرافی، اشعه ایکس، سیتی اسکن و غیره انجام دهید. همچنین ممکن است لازم باشد داروها یا برنامه درمانی خود را تنظیم کنید.
نتیجه
سنگهای کلیه رسوبات سختی از مواد معدنی و نمک هستند که در داخل کلیهها یا مجاری ادراری تشکیل میشوند. در صورت عدم درمان ممکن است باعث درد شدید، عفونت و آسیب کلیه شوند. با این حال، با پیروی از یک رژیم غذایی سالم، نوشیدن مایعات فراوان، مصرف داروها یا مکملهای تجویز شده، درمان بیماریهای زمینهای و پیگیری منظم با پزشک خود، میتوانید از شر سنگ کلیه خلاص شوید و از عود آن جلوگیری کنید.